De vraag naar een betaalbare woning in steden is groot terwijl de leegstand van het kantorenpark Brussel alleen al één miljoen m^2 oppervlakte (*) bedraagt. Hoe kan je van deze lege ruimtes tijdelijk gebruikmaken om aan de woningvraag tegemoet te komen? Hoe kunnen we betaalbare noodwoningen creëren die het welbevinden stimuleren i.p.v. doen overleven?
PROBLEEMSTELLING
In stedelijke context is er een hoge nood aan betaalbare kwalitatieve woningen. Tegelijkertijd is er veel leegstand (in Brussel net geen 1.000.000 m^2 kantoorruimte in 2020*). Corona heeft daarbovenop een nieuwe revolutie in werken geïnitieerd die de traditionele kantoorruimtes verder in vraag stelt. Heel wat van deze ruimtes worden omgezet naar woonfuncties. Dit vraagt echter heel wat tijd en regelgeving.
In deze bachelorproef is er onderzocht of een ontwerp voor een woonplaats op een eenvoudige en duurzame manier tegemoet kan komen aan de verschillende stakeholders: de groep die een noodwoning zoekt – de eigenaren die tijdelijk over een leegstaand pand beschikken – de stad en haar veranderende context. Het ontwerp is gebaseerd op een concrete case om zo tot een realistisch resultaat te komen.
DOELGROEP
De organisatie PAG-ASA vangt slachtoffers van mensenhandel op. Eerst worden de slachtoffers urgent begeleid in een opvangcentrum. Wanneer de persoon klaar is om opnieuw zelfstandig te wonen, stapt de organisatie over op ambulante begeleiding. PAG-ASA heeft heel wat moeilijkheden om betaalbare en kwalitatieve woonplaatsen te vinden. Een kwalitatieve woonplaats verbetert het welzijn van het slachtoffer en stimuleert de re-integratie in de maatschappij.
Deze zijn echter uiterst zeldzaam in Brussel, zeker voor mensen met een tijdelijke verblijfsvergunning en op zoek naar werk. Een eerste tijdelijke woning die vlot beschikbaar is, zou een ideale tussenstap zijn tussen het opvangcentrum en een eigen woning.
ONTWERPVRAAG
“Hoe kunnen we slachtoffers van mensenhandel na hun verblijf in het opvangcentrum vlot een betaalbare woonplaats aanbieden die de kans vergroot om een nieuw leven op te starten?”
HET LEEGSTAAND PAND
Het pand is gelegen in Anderlecht te Brussel en dateert uit de jaren 1940. Het is een overdekte ruimte van 48m2 met een kleine galerij op de verdieping. Het sluit aan bij een grote gedateerde atelierruimte. De nieuwe eigenaars willen het pand verbouwen naar een woning. Het pand zal één à twee jaar leeg staan.
HET ONTWERP
Concept
Het ontwerp is gebaseerd op het aloude universele symbool, de spiraal. De spiraal vind je overal terug in de natuur. De nautilus schelp is één van de bekendste voorbeelden. In vele culturen is de spiraal het symbool van loslaten en weer herboren worden. De beweging van het symbool toont het proces van verdieping en groei. Door een spiraal te lopen naar binnen, volg je symbolisch de weg naar het innerlijke. Door naar buiten te lopen, richt je je blik op de buitenwereld.
Deze symboliek is zeer toepasselijk voor de toekomstige gebruikers. Slachtoffers van mensenhandel hebben innerlijk heel wat stappen te zetten. Ze zijn op zoek naar bescherming, genezing en rust. Tegelijkertijd wordt er van hen verwacht om zich te re-integreren in de maatschappij, om letterlijk naar buiten te treden en een nieuw sociaal vangnet uit te bouwen.
Tijdens het ontwerpproces evolueerde de spiraalvorm tot een praktische spiraalvormige ruimte. De beweging van de spiraal bleef bewaard en de vorm wordt benadrukt door een lichtdoorlatende half-transparante lichtstraat die s’avonds versterkt wordt door kunstlicht.
Ontwerp
In dit pand is gekozen voor co-housing met twee privé-slaapruimtes en een gemeenschappelijke verblijfsruimte. De verblijfplaats is geschikt voor ontmoeten, ontspannen, eten, slapen en baden. De persoon kan zich terugtrekken in zijn cocoon en zich visueel afsluiten van de wereld. Toch verliest hij de connectie met de rest van de ruimtes en zijn bewoners niet. Hij wordt door het ontwerp continu aangemoedigd om ook opnieuw terug naar buiten te bewegen.
De woning wordt zo opgeleverd dat de bewoners over de meeste elementaire meubels beschikken. Ze hebben hier immers in het begin geen budget voor. Deze meubels kunnen echter eenvoudig gewijzigd worden naar een eigen keuze in verloop van tijd.
Constructie
Structureel is het ontwerp vanuit circulariteit ontworpen. De verblijfplaats is snel en eenvoudig op te bouwen, af te breken en te verplaatsen. De woning is ook makkelijk aanpasbaar aan andere noden. De materialen zijn gekozen vanuit ecologisch standpunt.
Als afwerking van de wanden is niet-conventioneel voor karton gekozen. In België wordt karton nog vaak als minderwaardig materiaal gezien. Karton heeft echter zeer goede structurele eigenschappen en kan zelfs als draagstructuur voor een gebouw worden gebruikt. Karton is goedkoop, recycleerbaar en zeer eenvoudig te verwerken.
Voor de constructie is er maximaal gebruik gemaakt van de huidige kennis op de markt, zoals de herbruikbare draagstructuren van BeMatrix. De zichtlijn van de spiraal wordt bepaald door Pyrasied, halftransparant gerecycleerde kunststof dat ook opnieuw 100% recycleerbaar is.
Er is ook rekening gehouden met het onderhoud: bij schade kunnen gemakkelijk herstellingen gebeuren tegen een zeer lage kostprijs. Alle elektrische toestellen zijn tweedehands en vrijstaand. Het sanitair is tweedehands en/of herinzetbaar. Verwarming gebeurt via energiezuinige infraroodvloerverwarming.
Met dit ontwerp kan een eigenaar tijdelijk een kwalitatieve betaalbare woning in zijn pand aanbieden. De eigenaar kan samenwerken met organisaties die betaalbare woningen zoeken. Het ontwerp is vlot aanpasbaar voor andere ruimtes. Gezien het mobiele, tijdelijke en kleinschalige karakter van de constructie, is het voor gemeentes ook een kleinere stap om een tijdelijke woonvergunning toe te staan.
CONCLUSIE
Met bestaande milieuvriendelijke materialen en technieken is een tijdelijke woonplaats ontworpen voor slachtoffers van mensenhandel. De woning is in praktijk een betaalbare noodwoning die voldoet aan alle hedendaagse wooneisen. De bewoner zelf heeft dankzij het ontwerp echter helemaal niet het gevoel in een noodwoning te wonen en verblijft in een ruimte die welbevinden, zelfredzaamheid en verbinding stimuleert. Het ontwerp nodigt uit tot cocooning zonder volledig afgescheiden te zijn van de wereld. Het geeft mensen een kans op een nieuwe toekomst.